ÇOCUKLARDA DAVRANIŞ  BOZUKLUĞU

  Davranım bozukluğu (DB) başkalarının temel haklarının ve yaşa uygun toplumsal norm ve kuralların sürekli ve tekrarlayıcı bir biçimde saldırıya uğratılmasıdır.

DB olan çocuklar davranışlarını dört ana kategori içinde gösterebilmektedir; insanlara ve hayvanlara saldırganlık, mala zarar verme, dolandırıcılık ya da hırsızlık, kuralları büyük ölçüde çiğneme.

DB olumsuz genetik ve klinik özelliklere sahip bir bozukluk olmakla birlikte, ileriki yıllarda ciddi oranda anti-sosyal kişilik bozukluğu, alkol-madde kullanım bozukluğu ve hatta daha kısa yaşam süresine yol açan çok ağır bir psikiyatrik bozukluktur.

DB oldukça sık görülen bir bozukluk olup,  Amerikan Psikiyatri Birliği verilerine göre, DB sıklığında son 10-20 yılda artış bulunmaktadır..DB erkeklerde daha sık görülmektedir. Bazı araştırmacılar anti-sosyal davranışları erkeklerden daha az saldırganlık eğilimi gösterdiğinden, kızlar için tanı ölçütlerinin modifiye edilmesi gerektiğini ifade etmişlerdir.

DB’nin ortaya çıkışından sorumlu özgül ve tek bir etiyolojik faktör yoktur. Bozukluğun gelişimine birçok faktör katkıda bulunmaktadır. DB’nin ortaya çıkışında genetik, nörobiyolojik etkenler ile çeşitli çevresel etkenlerin etkileşiminin önemli olduğu düşünülmektedir.

DB olan çocuklar çoğunlukla düşük sosyoekonomik düzeydeki, parçalanmış ya da bozuk işleyişe sahip, kaotik bir yapısı olan ailelerden gelmektedirler. Bu ailelerde, alkol-madde bağımlılığından anti-sosyal kişilik bozukluğuna dek ciddi psikopatolojilere sahip olan bireylere sıklıkla rastlanmaktadır.

Çocuğun büyütülmesi sırasında şiddetli sözel, fiziksel saldırganlığa uğraması, ihmal ve istismar edilmesinin DB’nin ortaya çıkışıyla ilgili olabileceği bildirilmektedir.

DB gelişimi birdenbire olmaz, süreklilik gösteren bir örüntü içerisinde birçok belirti kendini yavaş yavaş göstererek ortaya çıkar. Saldırgan özellikteki davranışlar; okulu asmaktan, kabadayılık etmekten, kavga dövüş başlatmaktan, başkasını ciddi şekilde yaralamaya, yakıp yıkmaya, hırsızlığa varıncaya dek çeşitli derecelerde olabilmektedir.

Uygunsuz seksüel davranışlar, alkol-madde kullanımı, intihar düşünce ve girişimleri çevresi ve yasalarla çözülememiş sorunlar yaşayan DB tanılı çocuk ve ergenlerde daha sık görülmektedir.

DB tanısı, birçok farklı bilgi kaynağından (ebeveynler, öğretmenler, vb.) bilgi edinerek, klinik görüşmelerle, DSM-5 tanı kriterleri göz önüne alınarak konur. DSM-5 tanı kriterleri aşağıda belirtilmiştir.

DSM 5 Tanı Kriterleri

1. Son 12 ay içinde, aşağıdaki kategorilerin herhangi birinden olmak üzere, aşağıdaki 15 tanı ölçütünden en az üçünün varlığı ve en az bir tanı ölçütünün son 6 ay içinde bulunması ile kendini gösteren, başkalarının temel haklarının ya da yaşına uygun başlıca toplumsal değerlerin ya da kuralların hiçe sayıldığı, yineleyici ve sürekli bir davranış örüntüsü:

İnsanlara ve Hayvanlara Karşı Saldırganlık

1. Sık sık başkalarına kabadayılık eder, gözdağı verir ya da başkalarının gözünü korkutur.
2. Sık sık kavga, dövüş başlatır.
3. Başkalarını ağır yaralayabilecek bir gereç (örneğin; sopa, taş, kırık şişe, bıçak, ateşli silah) kullanmıştır.
4. İnsanlara karşı acımasız davranmıştır.
5. Hayvanlara karşı acımasız davranmıştır. 6. Kişinin gözü önünde çalmıştır (örneğin; saldırıp soyma, kapkaççılık, zorla para alma, silahlı soygun).
6. Birini cinsel etkinlikte bulunmaya zorlamıştır.

Eşyaları Kırıp Dökme

8. Ağır zarar vermek amacıyla, bile bile yangın çıkarmıştır.
9. Başkalarının eşyalarına bile bile zarar vermiştir (yangın çıkararak yapmanın dışında).

Dolandırıcılık ya da Hırsızlık

10. Başkasının evine, yapısına ya da arabasına zorla girmiştir.
11. Elde etmek, çıkar sağlamak ya da yükümlülüklerinden kaçmak için sıklıkla yalan söyler (başkalarını kandırır, aldatır).
12. Başkaları görmeden, sıradan olmayan nesneleri çalmıştır (örneğin; mağazalardan aşırma, düzmecilik).

Kuralları Büyük Ölçüde Çiğneme

13. Anne babasının yasaklarına karşın, on üç yaşından önce başlayarak, sık sık geceyi dışarıda geçirme.
14. Anne babasının ya da onların yerini tutan kişilerin evinde yaşarken, en az iki kez gece evden kaçmıştır ya da aradan uzun bir süre geçmeden dönmediği bir kez evden kaçışı olmuştur.
15. On üç yaşından önce başlayarak, sık sık okuldan kaçmaları olmuştur.
16. Bu davranış bozukluğu, toplumsal, okulla ya da işle ilgili işlevsellikte klinik olarak belirgin bir düşmeye neden olur.
17. Kişi 18 yaşında ya da daha ileri bir yaşta ise, toplumdışı (anti-sosyal) kişilik bozukluğu için tanı ölçütleri karşılanmamaktadır..

Varsa belirtiniz:

Topluma yararlı duyguların sınırlı olmasıyla giden: Bu belirleyicinin uygulanabilmesi için, kişinin en az 12 ay boyunca, sürekli olarak, birçok ilişkisinde ve ortamda, aşağıdaki özellikleri göstermiş olması gerekir. Bu özellikler, bu süre boyunca, kişiye özgü kişilerarası ve duygusal işlevsellik örüntüsünü yansıtır, yalnızca kimi durumlarda, arada bir ortaya çıkan özellikler değildir. Dolayısıyla, bu belirleyici için ölçütleri değerlendirirken, birçok kaynaktan bilgi edinilmesi gerekir. Kişinin kendisinin söylediklerinin yanı sıra uzun bir süredir onu tanıyan başkalarının (örneğin; anne-babalar, öğretmenler, iş arkadaşları, uzun süredir tanıyan aile bireyleri, yaşıtları) söyledikleriniVarsa belirtiniz:

Pişmanlık ya da suçluluk duymama: Yanlış bir şey yaptığında kendini kötü hissetmez ya da suçluluk duymaz (yalnızca yakalandığında ve/ya da cezalandırılacak olduğunda pişmanlık duyduğunu söylemesini kapsamayın). Kişi, eylemlerinin olumsuz sonuçlarıyla ilgili olarak genelde kaygı duymaz. Sözgelimi, kişi birini yaraladıktan sonra pişmanlık duymaz ya da kuralları çiğnemenin sonuçlarına aldırmaz.

Varsa belirtiniz:

Duygusuzluk-eşduyum yoksunluğu: Başkalarının duygularını umursamaz ve başkalarının duygularına aldırmaz. Kişi soğuk ve aldırmaz olarak tanımlanır. Kişi, eylemleriyle, başkalarına önemli ölçüde kötülüğü dokunsa da, eylemlerinin başkaları üzerindeki etkilerinden çok, kendi üzerindeki etkileriyle ilgileniyor gibi görünür.

Varsa belirtiniz:

Yapabilirlik kaygısı taşımama: Okulda, işyerinde ya da önemli diğer etkinliklerde iyi iş çıkaramıyor olmasıyla ya da sorun doğurmasıyla ilgileniyor gibi görünmez. Kendisinden beklentiler çok açık olmasına karşın, kişi, daha iyi yapmak için bir çaba göstermez ve kötü iş çıkarmasından ötürü başkalarını suçlar.

Varsa belirtiniz:

Sığ ya da yetersiz duygulanım: Sığ, içtenlikten yoksun ya da yüzeysel olmak dışında, başkalarına duygularını göstermez (örneğin; gösterilen duygularla çelişen eylemler; duyguları hızla “açılır” ya da “kapanır’’) ya da bunları çıkarı için gösterir (örneğin; başkalarıyla oynamak ya da başkalarının gözünü korkutmak için gösterilen duygular).

O sıradaki ağırlığını belirtiniz:

Ağır olmayan: Varsa bile, tanı koymak için gerekli davranım sorunlardan biraz daha çoğu vardır ve davranım sorunlarının başkalarına oldukça az kötülüğü dokunur (örneğin; yalan söyleme, okuldan kaçma, hava karardıktan sonra izinsiz dışarıda kalma, başka birtakım kuralları çiğneme).

Orta derecede: Davranım sorunlarının sayısı ve başkaları üzerindeki etkisi ağır olmayanla ağır arasındadır (kişinin gözü önünde çalma, acımasızca davranma).

Ağır: Tanı koymak için gerekli davranım sorunlarının çoğu vardır ya da davranım sorunlarının başkalarına çok kötülüğü dokunur (örneğin; cinsel ilişkiye zorlama, acımasız davranışlarda bulunma, görünmeden çalma, kırarak içeri girme).

AYIRICI TANI

Davranım sorunları birçok psikiyatrik bozukluğun bir parçası olarak ortaya çıkabilmektedir. Burada önemli olan psikiyatrik bir hastalık nedeni ile ortaya çıkan davranış sorunları ile DB nedeni ile ortaya çıkan semptomları birbirinden ayırabilir.

 TEDAVİ VE PROGNOZ

DB tedavisinde en iyi sonuçlar bütüncül bir tedavi yaklaşımı ile alınabilmektedir. Bütüncül tedaviler; sosyal ve saldırganlık içermeyen tutumları ödüllendiren davranışçı müdahaleler, problem çözme eğitimleri, sosyal beceri eğitimleri, aile eğitim programları, aile terapisi ve farmakolojik tedavi yöntemlerini kapsamaktadır.

DB tedavisine özgü tek bir farmakolojik tedavi bulunmamaktadır.